Bullying w szkole

Przemoc w szkole (bullying) może przybierać postać różnych zachowań - fizyczną, psychiczną, werbalną, relacyjną, cyberbullying, nękanie ucznia przez nauczyciela.

Agresja i przemoc w szkole to poważny problem, który dotyka dzieci i młodzież na całym świecie. Niezależnie od tego, czy przyjmuje postać fizyczną, psychiczną czy społeczną – przemoc rówieśnicza w szkole może mieć destrukcyjny wpływ na zdrowie psychiczne i emocjonalne uczniów. Jak na nią reagować i jej zapobiegać? 

Bullying w szkole – czym jest?

Bullying (z ang. prześladowanie), czyli przemoc ze strony szkolnych rówieśników to zamierzone, powtarzające się działania, które mają na celu zaszkodzenie drugiej osobie – pod względem fizycznym, psychicznym lub emocjonalnym. 

Jakie są rodzaje bullyingu w szkole?

Przemoc szkolna może przybierać postać różnych zachowań. Wśród nich wyróżnia się: 

• Przemoc fizyczną: to najbardziej widoczna forma agresji w szkole. Obejmuje bicie, popychanie, szarpanie, niszczenie mienia.

• Przemoc psychiczną: choć jest nieco trudniejsza do wykrycia, to wywołuje znacznie trwalsze skutki niż przemoc fizyczna. Obejmuje gnębienie, prześladowanie, nękanie ucznia, szantażowanie, grożenie, manipulowanie emocjami.

• Przemoc werbalną: czyli wyśmiewanie w szkole, obrażanie, przezywanie, publiczne upokarzanie.

• Przemoc relacyjną: polegającą głównie na izolowaniu dziecka od reszty uczniów, rozsiewaniu plotek czy też gnębieniu w szkole przez odrzucenie i wykluczenie z grupy rówieśniczej. 

• Cyberbullying: to coraz powszechniejsza forma przemocy psychicznej w szkole, zwłaszcza wśród młodzieży. Obejmuje nękanie dziecka przez Internet, rozsyłanie obraźliwych wiadomości czy publikowanie kompromitujących materiałów.

• Nękanie ucznia przez nauczyciela: to rzadziej spotykana formy przemocy. Przejawia się poprzez upokarzanie, ignorowanie ucznia czy niesprawiedliwe traktowanie.

Przemoc rówieśnicza w szkole - objawy 

Dzieci często nie mówią otwarcie o tym, że doświadczają prześladowania w szkole. Dlatego też tak ważna jest czujność ze strony rodziców i nauczycieli. Odpowiednio szybko wykryte znęcanie się w szkole, może zapobiec wielu negatywnym skutkom w przyszłości. Oto sygnały ostrzegawcze, na które warto zwracać uwagę: 

• nagłe zamknięcie się w sobie, unikanie rozmów,

• zwiększona niechęć do szkoły i usilne wymyślanie powodów, by do niej nie chodzić,

• spadek wyników w nauce,

• objawy psychosomatyczne (bóle brzucha, głowy, zaburzenia apetytu, które wcześniej się nie zdarzały),

• problemy z koncentracją i pamięcią,

• wycofanie się z relacji społecznych,

• mocno obniżony nastrój, drażliwość,

• apatia, zobojętnienie,

• stany lękowe, nocne koszmary.

Dokuczanie w szkole - jak reagować?

Jeśli zauważysz, że dziecko może być ofiarą przemocy w szkole, kluczowe jest podjęcie odpowiednich działań: 

1. Rozmowa z dzieckiem – przede wszystkim spokojna, przeprowadzona w atmosferze zrozumienia i współczucia. Dziecko w jej trakcie powinno czuć się bezpieczne i wysłuchane.

2. Kontakt ze szkołą – o nękaniu w szkole należy także niezwłocznie poinformować wychowawcę, pedagoga szkolnego oraz dyrekcję.

3. Wsparcie psychologiczne – jako że prześladowanie w szkole może mieć poważne skutki, warto zapewnić dziecku wsparcie psychologa, który pomoże mu odzyskać poczucie bezpieczeństwa.

4. Gromadzenie dokumentacji – przez cały czas warto gromadzić różne dowody (wiadomości, zdjęcia, notatki) potwierdzające nękanie dziecka w szkole przez rówieśników – mogą być one potrzebne do podjęcia dalszych kroków.

Znęcanie się psychiczne w szkole - konsekwencje

Skutki przemocy rówieśniczej mogą ciągnąć się za uczniem, który padł jej ofiarą, całymi latami. Do najczęstszych zalicza się: 

• zaburzenia lękowe i depresję, 

• niską samoocenę i niestabilny obraz samego siebie, 

• problemy w nauce,

• zaburzenia odżywiania,

• trudności w nawiązywaniu oraz utrzymywaniu relacji z innymi,

• wycofanie społeczne,

• samookaleczenia, myśli samobójcze.

Jak zapobiegać bullyingowi w szkole?

Przeciwdziałanie przemocy w szkole to nie tylko reagowanie na pojedyncze incydenty, ale przede wszystkim zapobieganie im. Aby skutecznie walczyć z bullyingiem, potrzebna jest ścisła współpraca między nauczycielami, uczniami, rodzicami i całym środowiskiem szkolnym. Powinna ona obejmować m.in.:

Edukację 

Jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania przemocy jest edukowanie uczniów na temat tego, czym jest bullying i jakie są jego skutki. Warto przy tym wprowadzić takie rozwiązania jak:

• Programy profilaktyczne – np. zajęcia z efektywnego rozwiązywania konfliktów i radzenia sobie z emocjami.

• Lekcje wychowawcze i warsztaty – skupiające się na budowaniu relacji, rozumieniu różnic i promowaniu akceptacji.

• Specjalistyczne wsparcie – zapraszanie na warsztaty i szkolenia dla uczniów psychologów czy innych specjalistów ds. zdrowia psychicznego.

Kulturę reagowania

Przemoc karmi się biernością i milczeniem. Dlatego tak ważne jest wykształcenie w uczniach postawy, że reagowanie na przemoc to nie donoszenie, lecz działanie na rzecz bezpieczeństwa i dobra ogółu. Można to wypracować poprzez: 

• Uwrażliwianie  – dzieci i młodzież powinni wiedzieć, że mają prawo, a nawet obowiązek reagować na cudzą krzywdę.

• Wprowadzenie zasady „STOP przemocy” – prostej i jasnej reguły mówiącej, że każdy ma prawo czuć się bezpiecznie, a każda forma przemocy będzie potępiana.

• Nagradzanie odpowiedniej postawy – warto także nagradzać uczniów za pomoc kolegom, by wzmocnić w ten sposób ich motywację do wspierania innych. 

Wsparcie nauczycieli

Nauczyciele są często pierwszymi świadkami przemocy, dlatego też to przede wszystkim oni powinni wiedzieć, co zrobić, gdy dziecko jest wyśmiewane w szkole. W tym celu warto im zapewnić:  

• Szkolenia i warsztaty dla kadry pedagogicznej – jak rozpoznawać ofiary bullyingu, jak odpowiednio rozmawiać z uczniem, co robić w przypadku prześladowania w szkole i jak współpracować z rodzicami,

• Wewnętrzne procedury postępowania – nauczyciele powinni otrzymać jasne zasady działania w przypadku ujawnienia przemocy, by wiedzieć, jak skutecznie i odpowiedzialnie na nią reagować.

System interwencji

Oprócz wprowadzenia kultury reagowania i zaangażowania nauczycieli,  niezbędny jest także skuteczny system interwencyjny, który ma sprawić, żeby ofiary czuły się bezpieczne i wiedziały, że szkoła stoi po ich stronie. W tym przypadku może być pomocne: 

• Stworzenie jasnych zasad zgłaszania incydentów – np. poprzez skrzynkę zaufania, anonimowy formularz czy bezpośredni kontakt z pedagogiem.

• Wyznaczenie osoby kontaktowej – ktoś, kto będzie „twarzą” wsparcia antyprzemocowego w szkole (np. pedagog, psycholog, opiekun klasowy).

• Monitorowanie efektów interwencji – po każdej interwencji należy wracać do ucznia i upewnić się, że sytuacja się poprawiła i przemoc ustała. 

Angażowanie rodziców

Rodzice to kolejne ważne ogniwo w systemie prewencji bullyingu. Ich współpraca z nauczycielami może znacznie zwiększyć skuteczność działań. Dlatego też należy również wprowadzić: 

• Zebrania z rodzicami dotyczące przemocy – informowanie o formach przemocy, sygnałach ostrzegawczych, sposobach rozmowy z dziećmi.

• Warsztaty dla dorosłych – z zakresu komunikacji z dzieckiem, wspierania dziecka, które padło ofiarą przemocy czy radzenia sobie z agresją.

• Wspólne projekty szkolne – np. kampanie społeczne, dni integracyjne, działania artystyczne lub sportowe.

Integrację klasową 

Budowanie silnych więzi rówieśniczych i poczucia przynależności znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia przemocy. Przy rozwiązaniu problemu nękania ucznia w klasie, kluczowe jest więc, aby stwarzać dzieciom okazję do lepszego poznania się, m.in. poprzez:

• Projekty grupowe i klasowe inicjatywy – uczniowie, którzy współpracują, poznają się lepiej i rzadziej wchodzą w konflikty.

• Regularne zajęcia integracyjne – zabawy, gry zespołowe, wspólne wycieczki.

• Wsparcie dla nowych uczniów – wprowadzenie mentora lub „kolegi-opiekuna” dla nowej osoby w klasie.

Przemoc w szkole – co robić, kiedy nic nie przynosi skutku?

Czasami zdarza się, że mimo licznych prób rozwiązania problemu – rozmów z dzieckiem, interwencji w szkole, a nawet działań ze strony wychowawcy czy pedagoga, przemoc nie ustaje. Dziecko coraz bardziej zamyka się w sobie, traci radość życia i motywację do nauki. W takich sytuacjach warto rozważyć podjęcie bardziej zdecydowanych kroków jak:

• zmiana klasy, 

• zmianę szkoły, 

• zgłoszenie sprawy do kuratorium oświaty, policji lub sądu rodzinnego – zwłaszcza gdy przemoc obejmuje bicie w szkole, wywołuje poważne psychiczne konsekwencje lub gdy szkoła nie reaguje.

Jak pleso może pomóc

Uczniowie doświadczający przemocy często nie wiedzą, gdzie szukać wsparcia lub boją się o niej mówić. W takich przypadkach wsparcie specjalisty może odegrać kluczową rolę. Platforma pleso umożliwia dyskretny i szybki kontakt z psychologiem online, który pomoże uporać się z trudnymi emocjami, lękiem czy skutkami przemocy oraz odzyskać wewnętrzny spokój.

Autor - mgr Michał Jan Bagiński

Psychoterapeuta pleso

Pan Michał jest terapeutą i psychotraumatologiem, z którym będziesz w stanie przetrwać trudne okresy życia, w których dręczy cię depresja, stres i niepokój. Ponadto łatwiej będzie Ci przejść przez życie, ponieważ znajdziesz nowe znaczenia i cele dla siebie oraz swojej kariery. Terapeuta korzysta w swojej pracy z metod psychoterapii poznawczo-behawioralnej, integracyjnej i analizy transakcyjnej, ale jego podstawową modalnością jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach. Specjalista pracuje z osobami dorosłymi - klientami LGBT+, weteranami, klientami ze zdiagnozowanymi chorobami psychicznymi i somatycznymi (onkologia, AIDS itp.), o skłonnościach samobójczych, z uzależnieniami, funkcjonariuszami i byłymi funkcjonariuszami służb mundurowych, osobami niepełnosprawnymi, kobietami w ciąży oraz młodymi matkami, seniorami oraz z biznesem (HR). Cechą charakterystyczną terapii z Panem Michałem jest to, że łączy różne metody psychoterapii, poleca literaturę i filmy, pomaga znaleźć różne rozwiązania problemów, chwali klientów za ich postępy. Współpracuje także z lekarzami psychiatrami. Prowadzi także konsultacje dla par (w tym dla par LGBT+ i związków, gdzie partner uczestniczył w konfliktach zbrojnych), podczas których pomaga rozwiązywać takie problemy jak: konflikty, zdrada, rozwód, budowanie osobistych granic.

Umów się na sesję