Borderline - co to, objawy, przyczyny, metody leczenia

Borderline to termin stosowany do opisu zaburzenia osobowości, które charakteryzuje się doświadczaniem intensywnych i wciąż zmieniających się, skrajnych emocji - dlatego też często zaburzenie to określa się jako osobowość chwiejna emocjonalnie

Zaburzenie osobowości typu borderline (BPD), znane także jako osobowość z pogranicza czy osobowość graniczna to jedno z najbardziej złożonych i trudnych do zdiagnozowania zaburzeń psychicznych. Wiele objawów, jakie mu towarzyszą, pokrywa się z objawami choroby dwubiegunowej (ChAD), z którą to często jest mylone. W przeciwieństwie do niej jednak, jest ono jedynie zaburzeniem osobowości i wymaga podjęcia zupełnie innego planu leczenia. W poniższym artykule przyjrzymy się różnym aspektom zaburzenia osobowości borderline, omówimy jego przyczyny, metody diagnozy oraz skuteczne strategie radzenia sobie z BPD na co dzień.

Co to jest osobowość borderline i jakie są jej objawy?

Borderline to - zgodnie z klasyfikacją DSM-5 - termin stosowany do opisu zaburzenia osobowości, które charakteryzuje się doświadczaniem intensywnych i wciąż zmieniających się, skrajnych emocji - dlatego też często zaburzenie to określa się jako osobowość chwiejna emocjonalnie. Dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn - choć zdecydowanie częściej występuje u płci żeńskiej

Objawy borderline obejmują m.in.: 

1. Intensywne zmiany nastroju – od euforii po głębokie przygnębienie, a nawet stany depresyjne. Zaliczają się do nich również często towarzyszące borderline zaburzenia lękowe, natręctwa oraz paranoja.

2. Trudności w relacjach interpersonalnych – osoby z borderline usilnie pragną bliskiej relacji na wyłączność, ale jednocześnie odczuwają lęk, zarówno przed byciem pochłoniętym przez drugą osobę, jak i byciem porzuconym. Wywołuje to u nich silne napięcie emocjonalne i często prowadzi do nawiązywania burzliwych relacji

3. Impulsywność – wliczają się w nią takie zachowania jak: nieodpowiedzialne wydawanie pieniędzy, nadużywanie substancji psychoaktywnych, agresja, ryzykowne zachowania seksualne, spontaniczne decyzje o dużych zmianach (np. drastyczna zmiana wyglądu, porzucenie pracy pod wpływem chwili itp.)

4. Brak stabilnego obrazu siebie -  to zaburzenie często wiąże się także z trudnościami w określeniu własnej tożsamości, wartości czy celów życiowych. Osoba z BPD może mieć zmienne poczucie tego, kim jest i czego chce

5. Skłonność do idealizacji i dewaluacji - osoby z borderline postrzegają innych w sposób skrajny, przechodząc od idealizacji do dewaluacji (do czego mogą doprowadzić nawet drobnostki). Taka zmienność bywa bardzo trudna i bolesna dla ich bliskich, którzy często są niesprawiedliwie oceniani

6. Problemy z kontrolowaniem agresji – może być skierowana zarówno do siebie (samookaleczanie, bicie się po głowie), jak i do innych, zwłaszcza w sytuacjach odrzucenia

7. Silny lęk przed porzuceniem – w przypadku zaburzenia borderline nawet drobne oznaki dystansu ze strony bliskich mogą wywołać u osoby się z nim borykającej  paniczny strach przed byciem opuszczonym. Często kończy się desperackimi próbami utrzymania relacji za wszelką cenę (nie tylko przez prośby i przesadzone starania, lecz także poprzez szantaż emocjonalny, groźby czy wyzwiska)

8. Nadmierna wrażliwość na ocenę innych - ze względu na niską samoocenę, nawet niewinne uwagi mogą być odbierane przez osoby z BPD jako krytyka wymierzona w ich stronę, która nierzadko wywołuje u nich ekstremalne emocjonalne reakcje

Przyczyny borderline 

Zespół borderline najczęściej pojawia się w późnym dzieciństwie lub okresie okresie dojrzewania i zazwyczaj utrzymuje się przez całe życie. Do przyczyn jego powstawania należą m.in.: 

• Czynniki biologiczne - zaburzenia borderline mogą mieć podłoże genetyczne - jeśli w rodzinie  danej osoby występuje historia zaburzeń osobowości, jest ona bardziej narażona na rozwój BPD

• Czynniki psychologiczne - wśród których wyróżnia się traumatyczne doświadczenia (przemocy fizycznej, emocjonalnej lub seksualnej, a także zaniedbania) oraz zaburzone wzorce więzi wywołane niestabilną relacją z opiekunami

• Czynniki środowiskowe - takie jak niestabilne środowisko rodzinne czy doświadczenie trudnych życiowych sytuacji na wczesnym etapie życia (rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby itd.)

Jak zdiagnozować borderline? 

​Diagnoza osobowości z pogranicza opiera się na kompleksowej ocenie klinicznej przeprowadzanej przez wykwalifikowanego specjalistę zdrowia psychicznego, takiego jak psychiatra lub psycholog. Wykorzystuje się przy tym klasyfikację zawartą w ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób). Proces ten obejmuje: 

Wywiad kliniczny

W jego trakcie specjalista przeprowadza rozmowę z pacjentem, koncentrując się na jego relacjach interpersonalnych, obrazie siebie samego, zdolności do regulacji własnych emocji, a także radzenia sobie ze stresem. Często przeprowadza się także rozmowy z bliskimi osoby diagnozowanej 

Narzędzia przesiewowe 

W procesie diagnostycznym korzysta się także z kwestionariuszy takich jak (MSI-BPD), które pomagają w identyfikacji objawów charakterystycznych dla BPD. Służą one jednak jedynie jako wsparcie i nie są w stanie zastąpić pełnej oceny klinicznej 

Wykluczenie innych zaburzeń 

Objawy borderline często łudząco przypominają inne psychiczne zaburzenia takie jak choroba afektywna-dwubiegunowa, zaburzenia lękowe czy zespół stresu pourazowego. Dlatego też często konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań, aby wykluczyć potencjalne choroby czy zaburzenia współwystępujące

Jakie typy borderline się wyróżnia? 

W psychologii wyróżnia się 2 typy borderline:  

1. Typ impulsywny (F60.30) – charakteryzujący się trudnością z kontrolowaniem swoich impulsów, skłonnością do wszczynania konfliktów oraz wysoką drażliwością. Należy stwierdzić także co najmniej 2 spośród następujących cech: tendencja do impulsywnych działań, łatwość do reagowania gniewem lub jawną agresją, niestabilny nastrój, trudności z podejmowaniem działań, które nie przynoszą szybkiej satysfakcji

2. Typ z pogranicza (F60.31) – charakteryzujący się wybuchowością, niestabilnością w relacjach interpersonalnych oraz niestałym obrazem siebie. Należy stwierdzić także 3 spośród następujących cech: niejasny obraz siebie, niesprecyzowane cele i preferencje, ciągłe poczucie wewnętrznej pustki, tendencja do angażowania się w niestabilne relacje, prowadzące do kryzysów emocjonalnych, skłonności samobójcze i samookaleczanie, usilne próby uniknięcia emocjonalnego porzucenia

Leczenie borderline

Mimo że borderline to nie choroba, to wymaga kompleksowego leczenia, które koncentruje się głównie na psychoterapii - choć w niektórych przypadkach wspierane jest dodatkowo farmakoterapią. Wśród nurtów terapeutycznych zalecanych osobom z BPD wyróżnia się: 

1. Terapię dialektyczno-behawioralną (DBT) – została opracowana specjalnie z myślą o osobach wykazujących cechy borderline i jest uznawana za jedną z najskuteczniejszych metod leczenia tego zaburzenia. Skupia się przede wszystkim na nauce regulacji emocji, poprawie relacji interpersonalnych oraz radzeniu sobie z kryzysami. Badania naukowe potwierdzają jej skuteczność w zwalczaniu zachowań autodestrukcyjnych i poprawie stanu emocjonalnego pacjentów

2. Terapię poznawczo-behawioralną (CBT) – pomaga pacjentom w identyfikacji i zmianie negatywnych wzorców myślenia oraz zachowania. Osobom z zaburzeniem borderline umożliwia efektywną pracę nad swoimi przekonaniami i schematami poznawczymi 

3. Terapię schematów - to rozwinięcie terapii CBT, które koncentruje się głównie na głęboko zakorzenionych wzorcach myślenia i zachowania - schematach. Ten nurt terapeutyczny jest szczególnie skuteczny w leczeniu zaburzeń osobowości - poprzez identyfikację oraz zmianę schematów postępowania

Leczenie farmakologiczne

Chociaż nie istnieje lek specyficznie przeznaczony do leczenia borderline, farmakoterapia może być pomocna w łagodzeniu niektórych jego objawów. Najczęściej stosuje się:

• leki przeciwdepresyjne (np. SSRI) - tosowane w przypadku współwystępującej depresji lub zaburzeń lękowych

• stabilizatory nastroju - pomagają w kontrolowaniu wahań nastroju i impulsywności

• leki przeciwpsychotyczne - mogą być używane w przypadku objawów psychotycznych lub silnych zaburzeń percepcji.

Warto jednak zaznaczyć, że skuteczność leków w leczeniu BPD jest ograniczona i powinny być one stosowane jako uzupełnienie psychoterapii, a nie jej zastępstwo

Jak żyć z BPD na co dzień? Rady dla osób z borderline

Życie z zaburzeniem osobowości borderline może stanowić prawdziwe wyzwanie - zarówno dla osób, które się z nim borykają, jak i ich bliskich. Mimo to przy podjęciu terapii oraz codziennych staraniach, możliwe jest stworzenie bardziej satysfakcjonującej, a przede wszystkim stabilniejszej rzeczywistości. Oto parę skutecznych strategii, które pomogą Ci opanować zachowania związane z borderline: 

Staraj się obserwować i nazywać swoje emocje

Gdy coś Cię triggeruje, zatrzymaj się na moment i zadaj sobie pytanie: “Co dokładnie teraz czuję?”, “Co to we mnie spowodowało?” Dla ułatwienia możesz zapisywać wszystkie swoje odczucia na papierze i prowadzić dziennik emocji. Pomoże Ci to zauważyć swoje schematy myślenia i zachowania oraz zyskać większą kontrolę nad reakcjami

Ćwicz uważność

Nawet 5 minut dziennie poświęcone na praktykę uważności może pomóc Ci wyciszyć gonitwę myśli oraz zmniejszyć emocjonalne napięcie. Ćwiczenia oddechowe, skupianie się na dźwiękach w najbliższym otoczeniu czy też jednym przedmiocie, pozwoli Ci na wrócenie do tu i teraz, i wyciszenie układu nerwowego 

Zanim zareagujesz – zatrzymaj się

Choć może być to trudne, zamiast działać pod wpływem silnych emocji, spróbuj techniki STOP: Stań, Tchnij (weź głęboki wdech), Obserwuj, (co się dzieje w Tobie i wokół Ciebie), Podejmij (decyzję). To może uchronić Cię przed impulsywnym działaniem, którego później będziesz żałować

Regularnie rozładowuj napięcie emocjonalnie

Gdy zauważysz, że emocje biorą górę, postaraj się zrobić coś, co Cię wyciszy - wyjdź na spacer, posłuchaj muzyki, przemyj twarz zimną wodą. Daj sobie przestrzeń na ich przeżywanie i przyglądaj się im ze świadomością, że zaraz miną

Komunikuj potrzeby spokojnie i wprost

Zamiast stosować oskarżenia, komunikaty “Ty” i bierną agresję, spróbować komunikować swoje potrzeby i emocje z naciskiem na “ja”, np.: “Czuję się opuszczony/a, kiedy długo nie odpisujesz”. Choć początkowo może być to trudne, z pewnością da większą szansę na porozumienie

Dbaj o siebie

Jakościowy sen, zbilansowane posiłki i regularna aktywność fizyczna mają ogromny wpływ na stabilność emocjonalną. Staraj się zatem konsekwentnie prowadzić zdrowy tryb życia. Unikaj także alkoholu i używek - mogą one pogłębiać emocjonalną chwiejność, nasilać lęki czy stany depresyjne 

Nagradzaj się za małe zwycięstwa

Codziennie postaraj się znaleźć choć jedną rzecz, z której możesz być zadowolony - nawet jeśli jest to coś, co wydaje Ci się nieznaczącym postępem - np.  “nie zareagowałem impulsywnie”, „nie pokłóciłem się”, „zostałem, mimo że było trudno”. Wzmocni to Twoje poczucie sprawczości i podniesie pewność siebie

Szukaj wsparcia

Rozmowy z innymi osobami, które rozumieją to zaburzenie lub same go doświadczają, często przynoszą ogromną ulgę. Nawet samo „ja też tak mam” może wystarczyć, żeby poczuć się mniej samotnym

Wsparcie dla rodzin i bliskich osób z borderline

Życie z osobą cierpiącą na borderline może być ogromnym wyzwaniem emocjonalnym. Jej bliscy często mogą czuć się bezradni, zmęczeni i zdezorientowani. Choć z jednej strony starają się pomagać, jednocześnie sami muszą zmagać się z nieraz trudnymi zachowaniami takimi jak gwałtowne zmiany nastroju, szantaż emocjonalny czy emocjonalne wybuchy. Dlatego tak ważne jest, aby rodziny również otrzymywały odpowiednie wsparcie z zewnątrz 

Pierwszym krokiem powinno być przede wszystkim zrozumienie tego, czym jest borderline, co to tak naprawdę znaczy i skąd się bierze. Wielu bliskich osób z BPD nie wie, z czym tak naprawdę mierzy się ich partner, dziecko czy przyjaciel, co utrudnia wzajemne porozumienie. Pogłębienie wiedzy na temat borderline – poprzez fachową literaturę, warsztaty czy spotkania z terapeutami – pozwoli nie tylko lepiej zrozumieć zachowania chorego, lecz także unikać konfliktów i niepotrzebnego obwiniania się

Należy także pamiętać o określaniu odpowiednich granic - nie tylko dla dobrego własnego, lecz także dla dobra relacji. Osoby z borderline często działają pod wpływem silnych emocji, które mogą prowadzić do manipulacji lub impulsywnych reakcji. Dla bliskich kluczowe jest więc nauczenie się stawiania jasnych, konsekwentnych granic – z życzliwością, ale bez nadmiernej uległości 

Należy przy tym także pamiętać, że osoba, która boryka się z borderline, nie robi nic specjalnie ani “na złość”. Jej reakcje są spowodowane często ogromnym wewnętrznym bólem i lękiem przed odrzuceniem. Choć nie jest to łatwe, warto zapewnić im swoją wspierającą obecność, gotowość do wysłuchania i współczucie. Mogą mieć one realny wpływ na proces zdrowienia 

Wreszcie - warto również poszukać wsparcia dla siebie. Rodziny osób z BPD mogą skorzystać z terapii rodzinnej, grup wsparcia dla bliskich osób z borderline czy indywidualnych konsultacji psychologicznych. Dzielenie się trudnymi doświadczeniami z innymi i otrzymywanie zrozumienia bywa niezwykle kojące i pozwala odzyskać równowagę

Podsumowanie

Borderline to skomplikowane zaburzenie osobowości, które może prowadzić do trudności w wielu obszarach - relacjach interpersonalnych, pracy, edukacji oraz codziennym funkcjonowaniu. Osoby z BPD często doświadczają silnych i szybko zmieniających się emocji, lęku przed odrzuceniem, a także poczucia pustki, co znacząco wpływa na ich jakość życia

Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie - zarówno psychoterapia, jak i wsparcie farmakologiczne - mogą znacząco podnieść komfort życia osoby z BPD. Pomoc psychologa online w pleso pozwoli im na lepsze rozumienie siebie, odpowiednią regulację emocji oraz budowanie zdrowszych relacji. Dzięki odpowiedniemu dobranemu wsparciu możliwe jest także zapobieganie poważniejszym konsekwencjom zdrowotnym BPD oraz rozwój osobisty i większe poczucie stabilności

Autor - mgr Michał Jan Bagiński

Psychoterapeuta pleso

Pan Michał jest terapeutą i psychotraumatologiem, z którym będziesz w stanie przetrwać trudne okresy życia, w których dręczy cię depresja, stres i niepokój. Ponadto łatwiej będzie Ci przejść przez życie, ponieważ znajdziesz nowe znaczenia i cele dla siebie oraz swojej kariery. Terapeuta korzysta w swojej pracy z metod psychoterapii poznawczo-behawioralnej, integracyjnej i analizy transakcyjnej, ale jego podstawową modalnością jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach. Specjalista pracuje z osobami dorosłymi - klientami LGBT+, weteranami, klientami ze zdiagnozowanymi chorobami psychicznymi i somatycznymi (onkologia, AIDS itp.), o skłonnościach samobójczych, z uzależnieniami, funkcjonariuszami i byłymi funkcjonariuszami służb mundurowych, osobami niepełnosprawnymi, kobietami w ciąży oraz młodymi matkami, seniorami oraz z biznesem (HR). Cechą charakterystyczną terapii z Panem Michałem jest to, że łączy różne metody psychoterapii, poleca literaturę i filmy, pomaga znaleźć różne rozwiązania problemów, chwali klientów za ich postępy. Współpracuje także z lekarzami psychiatrami. Prowadzi także konsultacje dla par (w tym dla par LGBT+ i związków, gdzie partner uczestniczył w konfliktach zbrojnych), podczas których pomaga rozwiązywać takie problemy jak: konflikty, zdrada, rozwód, budowanie osobistych granic.

Umów się na sesję